Ο κοινοβουλευτισμός εν Ελλάδι – Πολιτική Ψυχολογία

Ο Νεοκλής Καζάζης εναντιωνόταν στον κοινοβουλευτισμό γράφοντας το παρόν βιβλίο κατὰ τοῦ συγκεκριμένου πολιτικοῦ συστήματος. Η έκδοση αυτή, την οποία δημοσίευσε το 1910, είναι μια επιστημονική μελέτη σε σειρά άρθρων που ασκεί κριτική κατά του κοινοβουλευτικού συστήματος. Ακολουθεί ένα ενδεικτικό απόσπασμα:
«Καὶ ἐν τούτοις, παρὰ τὸν λαϊκὸν αὐτῆς κατ’ ἐπίφασιν χαρακτήρα, ἡ ἑλληνικὴ ὀλιγαρχία ἀπὸ πολλῶν δεκαετηρίδων οὐδὲν γενναῖον καὶ σωστικὸν ἐδημιούργησεν ὑπὲρ τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Ἐν τῇ εἰλικρινεῖ καὶ ἀμερολήπτῳ ἀναλύσει τῶν ἱστορικῶν γεγονότων, τῶν ἐπελθόντων ἀπὸ τῆς ἰδρύσεως τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, καταδηλοῦται, ὅτι οὐχὶ τὸ ἐθνικὸν συμφέρον ἐπρωτοστάτησεν ἐν τῇ διοικήσει τῶν κοινῶν πραγμάτων, ἀλλὰ τὸ κομματικόν, ἡ ἀπὸ κομματικῆς ἀπόψεως ἀντίληψις. Ἡ ὀλιγαρχία, βασιζομένη κατὰ πλάσμα ἐπὶ τῆς λαϊκῆς βουλήσεως, ἐξετράπη εἰς τοιοῦτον βαθμόν, ὥστε νὰ μὴ διστάσῃ νὰ κηρύξῃ πλέον ἢ ἄπαξ ἀνυποκρίτως τὴν ἀνάγκην τῆς θυσίας τῶν γενικῶν συμφερόντων εἰς τὰ μερικά, τὰ κομματικά. Καὶ ταῦτα ἐν ὀνόματι του Κοινοβουλευτισμοῦ, τῶν Θεσμῶν.
Ἡ κοινοβουλευτικὴ νόσος κατέστη κατὰ τὴν στιγμὴν ταύτην ἓν τῶν χειρίστων κακῶν, τῶν ἀπειλούντων τὴν εὐημερίαν καὶ τὴν πρόοδον τῶν εὐρωπαϊκῶν λαῶν. Δηλητηριώδης ἔκφυσις τοῦ κοινωνικοῦ ὀργανισμοῦ, δὲν δύναται ἣ νὰ περιαγάγῃ εἰς ἀποσύνθεσιν καὶ καταστροφὴν πάντα λαὸν, ἐκ τοῦ κοινοβουλίου ἀπεκδεχόμενον μόνον τὴν φυσικὴν καὶ ἠθικὴν αὐτοῦ ἐνίσχυσιν καὶ σωτηρίαν. Κατὰ τὸ φαινόμενον, κατὰ τύπους μόνον μετέχει ὁ λαὸς εἰς τὴν διοίκησιν τῶν κοινῶν πραγμάτων. Κατ’ οὐσίαν ὁ διὰ τῆς διοικήσεως καὶ πάσης ἄλλης μαγγανίας ἐπιβαλλόμενος ἐπὶ τῆς ψήφου του εἶνε ὁ ἀπόλυτος δεσπότης καὶ κυρίαρχος, οὗ τὰ συμφέροντα ἀσυνειδήτως ἐξυπηρετεῖ ἡ λαϊκὴ ψῆφος.
“Ὁ Κοινοβουλευτισμός”, ἔγραφε πρό τινος καιροῦ ὁ Lombroso, “ἐξαναγκάζει τοὺς ἀντιπροσώπους τῆς λαϊκῆς δυνάμεως νὰ παραβλέπωσι τὰ μεγάλα τοῦ κράτους συμφέροντα, ἐξωθῶν αὐτοὺς εἰς τὴν κάλυψιν τῶν εὐθυνῶν καὶ πρὸ τοῦ ἐγκλήματος. Οἱ ἀντιπρόσωποι οὗτοι καθίστανται ἔνεκα τούτου ἐγκληματίαι ὡς ἐκ τῶν περιστάσεων, καὶ ἐν ᾗ περιπτώσει δὲν ἐγεννήθησαν τοιοῦτοι”.»
Οἱ ἰδέες του γιὰ τὴν Πατρίδα, τὸ Ἔθνος, τὴ Θρησκεία, τὸν κομμουνισμό, τὸν φιλελευθερισμὸ καὶ τὸν κοινοβουλευτισμὸ ἦταν κάτι τὸ πρωτόγνωρο γιὰ τὴν Ἑλλάδα. Εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ ἔθεσε τὸ τρίπτυχο «Πατρίς – Θρησκεία – Οἰκογένεια». Οἱ θεωρίες του ἐμφανίστηκαν στὰ φασιστικὰ κινήματα τῆς Ἑλλάδας τοῦ Μεσοπολέμου καθῶς καὶ στὸ Καθεστὼς τῆς 4ης Αὐγούστου τοῦ Ἰωάννη Μεταξᾶ. Οἱ ἰδέες τοῦ Καζάζη εἶναι φανερὸ πὼς εἶχαν ἐπηρεάσει τὸν Ἴωνα Δραγούμη.